Όλοι μαζί τα φάγαμε. Αλλά φταίτε εσείς για αυτό.

Aρχική δημοσίευση: www.enallaxnews.gr 21/08/2012

Τη συζήτηση για το αν τα φάγαμε μαζί ή όχι έχει ανοίξει πάλι η έκδοση του ηλεκτρονικού βιβλίου του Θεόδωρου Πάγκαλου με τίτλο «τα φάγαμε όλοι μαζί». Ο τέως βουλευτής και υπουργός επιμένει στο εν λόγω σύγγραμμα στη θέση που έλαβε πριν από δύο χρόνια ότι για τη δημιουργία του ελληνικού χρέους φταίνε από κοινού πολιτικοί και πολίτες. Τεκμηριώνει μάλιστα τη θέση αυτή χρησιμοποιώντας πάρα πολλά παραδείγματα παράτυπων συνδιαλλαγών πολιτών-κράτους.

Η περίφημη αυτή δήλωση ήταν εξαιρετικά χρήσιμη όταν πρωτοδιατυπώθηκε για ένα και μόνο λόγο. Συμβόλιζε την ανάγκη να συνειδητοποιήσουν και οι πολίτες ότι τα ρουσφέτια και οι υπόλοιπες εκφάνσεις της διαφθοράς έχουν τελικά καταστροφικές συνέπειες και ότι είναι καίρια η ανάγκη για συλλογική αλλαγή νοοτροπίας.

Από την άλλη, κάνει ένα πολύ μεγάλο λάθος. Εξισώνει την ευθύνη μεταξύ πολιτικών και πολιτών. Πέρα απ’ το ότι υπήρχαν μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας που αποστρεφόταν όλες αυτές τις πρακτικές, ο πολίτης δε μπορεί να θεωρείται ότι είναι ad hoc αδιάβλητος φορέας ηθικής σε ένα περιβάλλον που κανείς δε τον αποτρέπει άμεσα και ρητά από παράτυπες δραστηριότητες. Αντίθετα, ο πολιτικός είναι ο αντιπρόσωπός του στο κοινοβούλιο που οφείλει να εξασφαλίζει την τήρηση των νόμων και το αδιάβλητο των διαδικασιών.

Για να εξηγήσω τη διαφορά ευθύνης μεταξύ εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου, θα χρησιμοποιήσω μία από τις πιο θεμελιώδεις θεωρίες για το κοινωνικό συμβόλαιο, αυτή του Τόμας Χομπς. Ο Τόμας Χομπς υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι εκχωρούν την προσωπική τους ισχύ και εξουσία σε έναν οργανισμό που τους ενώνει και τους εκπροσωπεί (το κράτος). Έχοντας συγκεντρώσει την εξουσία όλων όσων το συναπαρτίζουν, το κράτος οφείλει να τους προστατεύει και να τους επιβάλλει κανόνες συμπεριφοράς (τους νόμους) με σκοπό να εξασφαλίσει την ειρηνική τους συμβίωση. Το πνεύμα αυτού του συμβολαίου μεταξύ μιας ομάδας ανθρώπων και του οργανισμού που ιδρύουν, είναι ότι ο τελευταίος έχει τόση ισχύ που μπορεί να τους προστατεύσει από κινδύνους από τους οποίους ποτέ δε θα μπορούσαν να προστατευθούν αν ζούσαν μόνοι τους. Ο οργανισμός-κράτος γνωρίζει και πράττει όσα οι πιο αδύναμοι πολίτες-κύταρρα του δε μπορούν να κάνουν ως αποτέλεσμα της αδυναμίας της προσωπικής τους φύσης. Σε αυτό το πλαίσιο το κράτος-εξουσιαστής έχει την ευθύνη της τήρησης των νόμων και καλλιεργεί στους πολίτες ένα είδος δέους απέναντι στο νόμο το οποίο τους οδηγεί στο να τον τηρούνε φοβούμενοι τις επιπτώσεις σε περίπτωση που πράξουν το αντίθετο. Όπως πολύ σωστα επισημαίνει ο Χομπς, η φύση του ανθρώπου είναι τέτοια που η απουσία του νόμου ή της τήρησής του τον οδηγεί αναπόφευκτα σε πράξεις που τον ωφελούν εις όμως βάρος κάποιου άλλου. Εκεί είναι που παρεμβαίνει το κράτος ωστε να τον αναγκάσει να αποφύγει τέτοιου είδους πρακτικές και δραστηριότητες.

Αν εφαρμόσει κανείς τη θεμελιώδη αυτή θεωρία για τις σύγχρονες δημοκρατίες στην ιστορία του «μαζί τα φάγαμε» εντοπίζει αμέσως το παράδοξο της τοποθέτησης του κ. Πάγκαλου. Ότι θεωρεί δηλαδή θέσφατο το ότι οι πολίτες είναι ad hoc φορείς ηθικής, παραβλέποντας το προφανές, ότι δηλαδή η ανθρώπινη φύση μας οδηγεί στο να θέλουμε να μεγιστοποιήσουμε την προσωπική μας ισχύ με κάθε δυνατό μέσο. Παραβλέπει και το σημαντικότερο, ότι οι πολιτικοί είναι υπέυθυνοι της τήρησης των νόμων και της διασφάλισης της ομαλής λειτουργίας του κράτους, χρησιμοποιώντας το φόβο τιμωρίας σε περίπτωση που οι πολίτες δε τον υπακούνε, προστατεύοντάς τους μάλιστα με αυτό τον τρόπο.

Υποθέτω ότι ο κ. Πάγκαλος έχει γνώση όλων των παραπάνω και ότι εμμένει στο επιχείρημα του για να υποστηρίξει μια ενδεχόμενη συγγραφική επιτυχία. Όμως, υπάρχουν πολλοί πολίτες που δικαίως ενοχλούνται από την τοποθέτηση αυτή. Είμαι σίγουρος ότι ακόμα και αυτοί που εκμεταλλεύτηκαν την αδυναμία επιβολής του νόμου και τα «παραθυράκια» του θα προτιμούσαν να ζούνε σε μια ευνομούμενη κοινωνία ακόμα και αν δεν είχαν τη δυνατότητα να επωφεληθούν των αδυναμιών του πολιτικού συστήματος. Όπως ακριβώς δηλαδή συμβαίνει στο δυτικό κόσμο, όπου δεν έχουμε ηθικούς πολίτες-ψηφοφόρους, αλλά αποτελεσματικά συστήματα επιβολής του αδιάβλητου κράτους επί της κοινωνίας και των πολιτών.